دیابت (diabetes) از واژهی یونانی diabainein به معنی دفع کردن و عبور دادن است که بیشتر درباره مایعات، از قبیل ادرار به کار میرود و به دلیل آنکه این بیماری با دفع مقادیر زیاد ادرار همراه است به این نام موسوم شده است. دیابت، اختلال پیچیده متابولیسم کربوهیدرات، چربی و پروتئین است که عمدتاً در اثر کمبود یا فقدان کامل ترشح انسولین و یا مقاومت به انسولین روی میدهد.
دیابت شیرین، سندرومی از اختلال متابولیسم ناشی از علل ارثی و محیطی است که موجب افزایش غیرطبیعی مقـدار قند خـون (هیپرگلیسمی) میشود. میزان قند خون بهوسیله تعادل پیچیدهی مواد شیمیایی و هورمونهای متعدد بـدن، ازجمله هورمون انسولین تولیدشده بهوسیله سلولهای بتای لوزالمعده کنترل میشود. بهطورکلی، دیابت به گروهی از بیماریهایی گفته میشود که در اثر نقص در ترشح انسولین یا عملکرد آن به افزایش مقدار قند خون میانجامند.
انواع دیابت
اکثر موارد دیابت شیرین در دو گروه دیابت نوع ۱ و دیابت نوع ۲ قرار میگیرند.
دیابت نوع ۱ با فقدان سلولهای بتای تولیدکننده هورمون انسولین همراه میشود. فقدان این سلولها، موجب کمبود انسولین میشود. اکثر موارد دیابت نوع ۱، از نوع «با وساطت سیستم ایمنی» است یعنی در آن، کمبود سلولهای بتا در اثر حملهی خود ایمنی با وساطت سلول T (یکی از دو نوع لنفوسیت) ایجاد میشود. اکثر افراد مبتلابه دیابت نوع ۱ در شروع بیماری ازنظر سایر موارد سالماند و وزن آنها نیز طبیعی است. دیابت نوع ۱، اغلب بهطور ناگهانی در کودکان آغاز میشود.
در بزرگسالان، شیوع دیابت شیرین با افزایش سن بیشتر میشود.
دیابت نوع ۲ نیز با ترکیبی از رژيم غذایی، داروهای ضد دیابت و انسولین قابلدرمان است. این نوع از دیابت اغلب بهتدریج و بیسروصدا آغاز میشود.
علائم دیابت
بهطور مشخص سیر بیماری دیابت پیشرونده است. نشانههای دیابت نوع ۱، بهویژه در کودکان ممکن است، کاملاً سریع (طی چند هفته یا چند ماه) بروز کند ولی در دیابت نوع ۲، معمولاً نشانهها آهستهتر ایجاد میشوند و ممکن است مبهم باشند. بهطورکلی با افزایش ادرار، تشنگی مفرط و مزمن و پرتوشی، کاهش وزن، پرخوری مفرط، ازدیاد قند خون و وجود قند در ادرار مشخص میشود. دیابت نوع ۱ ممکن است موجب کاهش وزن چشمگیر و سریع و خستگی مفرط شـود.
عوارض دیابت
دیابت و درمان آن موجب بروز عوارض بسیاری میشود. چنانچه بیماری بهطور کافی کنترل نشود، عوارض حاد مثل کاهش قند خون، کتواسیدوز و اغما بروز میکند. عوارض درازمدت دیابت عبارتاند از:
-
نارسایی مزمن کلیه
-
آسیب شبکیه و تاری دید
-
آسیب عصبی و کاهش حس یا گزگز پاها
-
عدم ترمیم زخمها بهویژه در پا
-
خارش و خشکی پوست
-
عفونتهای مکرر بهویژه در دستگاه ادراری و پوست
تشخیص و درمان
تشخیص دیابت بر اساس بروز نشانههای بیماری و تستهای آزمایشگاهی در جهت بررسی میزان قند خون ناشتای بیمار، تست تحمل گلوکز، اندازهگیری میزان قند خون طی ۲ تا ۳ ماه گذشته و...امکانپذیر است.
دیابت شیرین بیماری مزمنی است که درمان قطعی ندارد و تنها میتوان از ایجاد مشکلات کوتاهمدت و درازمدت آن پیشگیری کرد و بروز آنها را از طریق آموزش بیمار، رعایت رژیم غذایی، ورزش مناسب، پایش قند خون، استفاده از انسولین و.. تحت کنترل درآورد.
انواعی از درمانهای دیابت
درمان تغذیهای دیابت
خوردن منظم غذا، پایه اصلی رژیم غذایی ثابت نگهدارنده قند خون را تشکیل میدهد. خوردن مقدار بیشتر ماهیهای چرب و مکملهای روغن ماهی میتواند کنترل قند خون در دیابت نوع ۲ را بهبود بخشد.
بهمنظور کنترل قند خون و بهبود تحمل به گلوکز در افراد دیابتی، مصرف روزانه ۴۰۰ تا ۸۰۰ واحد بینالمللی از مکملهای ویتامین E و ۱ الی ۲ گرم از مکملهای ویتامین C توصیه میشود.
همچنین در بسیاری از دیابتیها، مقدار منیزیم و ویتامین B6 خون، کمتر از حد طبیعی است. مصرف روزانه مقدار مشخصی از این مکملها میتواند کنترل قند خون را بهبود بخشند.
درمانهای روان-تنی در دیابت
استرس، به طور مستقیم و غیرمستقیم بر میزان قند خون تأثیر میگذارد. استرس باعث تولید بیشازحد و مزمن هورمونهای استرس مانند آدرنالین و کورتیزول میشود. این هورمونها قند خون را افزایش میدهند. همچنین افراد تحت استرس، معمولاً به عادتهای ناسالمی مانند تغذیه نامناسب، ورزش نکردن، استعمال دخانیات و مصرف الکل روی میآورند که تأثیر منفی بر میزان قند خون دارد. استرس میتواند باعث افزایش مقاومت به انسولین شود.
روشهای بهبود خُلق، تمرین منظم روشهای روان- تنی مانند آرامسازی جز حیاتی درمان دیابت بهویژه نوع ۲ محسوب میشود.
منبع:
کتاب الفبای سلامت ترجمه دکتر علیرضا منجمی و دکتر اکرم صدفی
