مونوکسید کربن، گازی است بی‌رنگ و بی‌بو که در اثر احتراق ناقص هر نوع ماده سوختنی تولید می‌شود. این گاز در فضاهای بسته به‌سرعت تجمع می‌یابد و چون میل زیادی برای ترکیب شدن با هموگلوبین خون دارد، استنشاق آن خیلی زود باعث گازگرفتگی می‌شود.
علل گازگرفتگی در منازل
- کارکرد نامناسب لوله بخاری یا آبگرم کن برای خارج‌سازی دود
- استفاده از وسایل گازسوز و گرمایشی بدون دودکش
- بدکار کردن شومینه
- استفاده از وسایل خوراک‌پزی جهت گرمایش
- روشن بودن طولانی روشنایی گازی در فضای بسته
- روشن بودن خودرو در پارکینگ یا فضای بسته
- سوختن ناقص زغال در منقل کرسی
در ماه‌های سرد سال به علت بسته بودن پنجره‌ها و دریچه‌ها، احتمال گازگرفتگی افزایش می‌یابد، هرچند در تابستان هم به‌ویژه در فضاهای بسته، این احتمال وجود دارد.
علائم مسمومیت با گاز مونوکسید کربن
-
سردرد
-
سنگینی
-
گیجی
-
تهوع
-
استفراغ
-
سوزش شدید چشم و گلو
-
درد شدید در قفسه سینه
-
بی‌قراری
-
ناتوانی در تشخیص موقعیت
-
کاهش هوشیاری و بالاخره مرگ
باید توجه داشت که مسمومیت با این گاز، تغییری در تعداد تنفس مسموم ایجاد نمی‌کند. در مسمومیت شدید، رنگ پوست، مخاط‌ها و زیر ناخن، قرمز روشن گیلاسی می‌شود. زمانی شک به گازگرفتگی بیشتر می‌شود که علائم فوق، هم‌زمان در چند نفر هم‌اتاق بروز کند.
در این مسمومیت، سیستم عصبی بدن، مختل می‌شود، لذا فرد مسموم توان و انگیزه‌ای برای تلاش کردن یا فرار از مهلکه ندارد؛ بنابراین اگر گازگرفتگی حین خواب رخ بدهد، بدون آنکه علائم خاصی ظاهر شود، منجر به مرگ خواهد شد.
مهم‌ترین علت این نوع مسمومیت، ناآگاهی یا غفلت مردم است. علیرغم هشدارهای مکرر نهادهای مربوطه، بعضی از افراد توصیه‌های ایمنی را جدی نمی‌گیرند و به‌راحتی باعث مرگ خود و یا دیگران می‌شوند.
متأسفانه همه‌ساله تعداد زیادی از قربانیان این قاتل خاموش، کارگران ساختمانی هستند که به‌صورت موقت در ساختمان‌های نیمه‌ساز و فاقد دودکش، سکنی گزیده‌اند. همچنین رانندگانی که برای گرم کردن خود در شب‌های سرد جاده‌ها، در داخل خودرو از گاز پیک‌نیک استفاده می‌کنند.
موارد مهم پیشگیری از مسمومیت با گاز مونوکسید کربن
-
برای راه انداختن بخاری، پکیج یا آبگرم کن، از افراد خبره استفاده شود.
-
هر وسیله گازسوز باید یک دودکش مستقل و منتهی به فضای بیرون داشته باشد.
-
کلاهک دودکش باید حالت T داشته باشد و دچار فرسودگی نشده باشد؛ بهتر است کلاهک، حداقل ۶۰ سانتی‌متر از بلندترین نقطه ساختمان بالاتر باشد.
-
لوله رابط بین بخاری و سوراخ دودکش در دیوار، باید گالوانیزه، کوتاه و مستقیم باشد و اتصالات دو طرفش کاملاً محکم و غیرقابل نفوذ باشد.
-
باید از کارکرد مناسب دودکش مطمئن شد؛ مثلاً وقتی بخاری روشن است، دودکش بالای پشت‌بام باید کاملاً گرم باشد.
-
آب‌گرم‌کن چه دیواری و چه زمینی نیاز به دودکش دارد.
-
شومینه باید استاندارد باشد و با شعله آبی بسوزد.
-
اگر از بخاری گازسوز استفاده می‌کنید، از درزبندی و مسدود کردن کامل منافذ اجتناب شود.
-
هرسال و به‌ویژه در شروع فصل سرما، دودکش‌های ساختمان، مورد بازبینی قرار گیرند.
-
شش درصد حجم دود خودرو، مونوکسید کربن است. از روشن نگه‌داشتن خودرو در فضای بسته خودداری شود.
اگر با فرد گاز گرفته مواجه شدید، چه باید کرد؟
-
به‌سرعت او را از فضای بسته خارج کنید.
-
اگر بی‌هوش است، دکمه‌های لباسش را بازکنید.
-
اگر نفس نمی‌کشد و با نحوه احیای بیمار آشنا هستید، تنفس مصنوعی را شروع کنید.
-
بدانید که مسمومیت در کودکان و سالمندان زودتر بروز می‌کند و شدیدتر است.
-
در اولین فرصت با اورژانس تماس بگیرید.
دکتر مهدی شریف الحسینی
پزشک و استادیار علوم اعصاب
تصویرگر: حمید امینی
مؤسسه حامیان سلامت کاشان در نظر دارد تا در راستای اهداف خود در جهت ارتقا سطح سلامت و بهداشت جامعه، به آموزش همگانی مباحث پیشگیری از کتاب (مصدومیت قابل‌پیشگیری است) بپردازد.
