ما انسان‌ها همواره با محیط اطراف خود در تعامل هستیم. تأثیر محیط‌های انسان‌ساخت و محیط‌های طبیعی روی ما به حدّی است که بیشتر از اینکه بخواهیم به این محیط‌ها به‌عنوان مکان‌هایی برای زندگی نگاه کنیم، باید از تأثیر آن‌ها بر جسم و روان خود، آگاه شویم.
بهداشت محیط، زیرشاخه ای از بهداشت عمومی است که علاوه بر بررسی تعامل انسان و محیط اطراف به جنبه‌های مختلفی از محیط مانند هوا، آب، اقلیم پایدار و سایر موضوعات زیرساختی توجه می‌کند. این جنبه‌ها می‌توانند به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم بر سلامت و کیفیت زندگی ما تأثیر بگذارند.
اگر بخواهیم تعریف دقیق‌تری از بهداشت محیط مطرح کنیم به تعریف سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۲۰ اشاره می‌کنیم. در این تعریف آمده است که:
بهداشت محیط به همه عوامل فیزیکی، شیمیایی، زیستی و سایر عوامل مرتبطی اشاره دارد که بر رفتارهای اجتماعی، فرهنگی و ژنتیکی فرد تأثیر می‌گذارند. بهداشت محیط با ارزیابی و کنترل عوامل محیطی موثر بر سلامت انسان ، سعی در کاهش بیماری‌ها و ایجاد محیط‌های بهداشت محور دارد.
در این مقاله قصد داریم ۸ عامل کلیدی محیطی را معرفی کنیم که بیشترین تأثیر را روی سلامت انسان دارند.
۱- مواد شیمیایی
مواد شیمیایی مختلف به طرق گوناگونی بر سلامت ما تأثیر می‌گذارند. غالباً وقتی در معرض مواد خطرناک یا خارجی قرار می‌گیریم، سلامتی ما دچار مشکل می‌شود. بحث ایمنی مواد شیمیایی در این قسمت به دنبال کاهش تأثیر مواد شیمیایی مصنوعی و مواد شیمیایی طبیعی روی انسان است.
به‌طور خاص این رشته از طریق توکسیکولوژی یا سم‌شناسی و مطالعه اثر بیولوژیکی مواد موجود در هر ماده، به دنبال حفظ سلامت انسان و محیط‌زیست در برابر سم‌های بالقوه‌ای است که در اثر فرایندهای صنعتی و فعالیت‌های جانبی کارخانه‌ها تولید می‌شوند.
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۶، بیش از یک‌میلیون و شش‌صد هزار نفر جان خود را به علت اینکه در معرض مواد شیمیایی قرار داشتند، ازدست‌داده‌اند. راه پیدا کردنِ مواد سمی و فلزات سنگین به منابع آبی و آفت‌کش‌ها به زنجیره مواد غذایی از نمونه‌های بارز تأثیر مواد شیمیایی خطرناک بر سلامتی هستند.
۲- آلودگی هوا
یک سری از فعالیت‌های انسان مانند ساخت نیروگاه‌ها و کارخانه‌های صنعتی، سوزاندن سوخت‌های فسیلی، تولید زباله‌های صنعتی و ساخت میلیاردها خودرو ازجمله مهم‌ترین عوامل مؤثر در افزایش آلودگی هوا هستند که با افزایش ذرات مایع و جامد سمّی و خطرناک در هوا، منجر به تغییر اقلیم مناطق، آسیب رساندن بر سلامت انسان‌ها و حتی مرگ آن‌ها می‌شوند.
طبق گزارش آماری سازمان بهداشت جهانی میزان کل مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا در جهان به علت بیماری‌های زیر است:
- بیماران ریوی با ۲۹ درصد
- سکته مغزی با ۲۴ درصد
- بیماری‌های ناشی از عفونت حاد دستگاه تنفسی تحتانی با ۱۷ درصد
آلودگی هوا به‌صورت طبیعی هم می‌تواند به وجود بیاید. برای مثال گرده‌ها و کپک‌ها می‌توانند با آسم و آلرژی‌ها در ارتباط باشند.
۳- تغییرات اقلیمی و بلایای طبیعی
از دیگر مسائل زیست‌محیطی که برای سلامت انسان عواقب جدی را به همراه دارند، تغییرات آب و هوایی مانند افزایش دمای کره زمین، بارندگی‌های شدید و رواناب هستند. تغییرات اقلیمی به همراه افزایش بلایای طبیعی مانند آتش‌سوزی‌ها، فوران آتش‌فشان‌ها، طوفان‌ها و خشک‌سالی تأثیرات بسیاری بر شهرها و جوامع دارند. انجمن ملی بهداشت محیطی آمریکا تغییرات آب و هوایی را به‌عنوان بزرگ‌ترین تهدید سلامت انسان در قرن بیست و یکم معرفی می‌کند. درواقع این تغییرات به روش‌های مختلفی منجر به بی‌نظمی در جهان طبیعی می‌شوند و علاوه بر آسیب‌رسانی به سلامت انسان‌ها، احتمال ابتلای افراد به بیماری‌های عصبی، بیماری‌های تنفسی، اسهال و ... را افزایش می‌دهند.
۴- بیماری‌هایی با منشأ میکروبی
بیماری‌هایی که عوامل بروز آن‌ها میکروب‌ها هستند به‌عنوان میکروارگانیسم‌ها شناخته می‌شوند که ازنظر بهداشت عمومی جز عوامل مؤثر محیطی و نگران‌کننده در نظر گرفته می‌شوند. در بدن انسان تریلیون‌ها میکروب وجود دارد که در آب، خاک و هوا نیز زندگی می‌کنند. طبق گزارش مؤسسه تحقیقات ژنوم انسانی آمریکا بسیاری از میکروب‌ها بر سلامتی انسان تأثیر منفی ندارند و حتی بسیاری از آن‌ها نقش بیولوژیکی مهمی مانند حمایت از سلامت گوارش و ایمنی را برعهده دارند. باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها انواعی از میکروب‌ها هستند.
میکروب‌های مضر که معمولاً پاتوژن نامیده می‌شوند، می‌توانند به انسان سرایت و او را آلوده و بیمار کنند. غذا خوردن یکی از راه‌های اولیه است که می‌تواند انسان را در معرض بیماری‌های ناشی از میکروب قرار دهد. مسمومیت غذایی ناشی از باکتری اشرشیاکلی (E. coli) نمونه‌ای از این نوع بیماری‌ها است که به علت وجود باکتری در محیط و مواد غذایی، منجر به بیماری‌های تنفسی، عفونت مجاری ادرار و سایر اثرات نامطلوب سلامتی می‌شود.
میکروب‌های مضر در خاک نیز زندگی می‌کنند و انسان می‌تواند با خوردن آن‌ها (از طریق غذای آلوده) یا از طریق استنشاق آن‌ها (از طریق ذرات خاک معلق در هوا) در مواجهه با آن‌ها قرار بگیرد. میکروب‌های موجود در خاک فرد را در معرض خطر ابتلا به کزاز و بوتولیسم قرار می‌دهند.
۵- عدم دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی
زندگی در مناطقی که امکان دسترسی به خدمات بهداشتی در آن‌ها کم است یا اصلاً وجود ندارد ازجمله عوامل محیطی است که پیامدهای نامطلوبی برای سلامتی انسان‌های ساکن در این مناطق به همراه دارد. بی‌ثباتی اقتصادی، حمل‌ونقل نامطمئن برای رسیدن به مراکز درمانی و عدم آموزش‌های ساده برای انجام مراقبت‌های پیشگیرانه باعث می‌شوند تا افراد ساکن در این مناطق بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های مزمنی مانند آسم، سرطان، دیابت و بیماری‌های قلبی قرار بگیرند.
۶- مسائل زیرساختی
- جاده‌های نامناسب (افزایش خطر تصادفات رانندگی)
- عدم دسترسی به آب آشامیدنی سالم
- فقدان زیرساخت‌های مراقبت‌های بهداشتی محلی، مانند کلینیک‌هایی که قادر به انجام واکسیناسیون باشند.
ازجمله مسائل زیرساختی در نظر گرفته می‌شوند که رفع آن‌ها نیازمند تخصیص صحیح منابع از سوی دولت‌ها و تربیت و به‌کارگیری منابع انسانی ماهر برای حفظ زیرساخت‌ها است.
۷- آب و فاضلاب
زباله‌های صنعتی و آلودگی، عدم دسترسی به آب تصفیه‌شده و عدم دسترسی به خدمات بهداشتی مناسب و زیرساخت‌های قدیمی لوله‌کشی در کیفیت پایین آب نقش بسزایی دارند. به گزارش very well health بیش از ۷۸۰ میلیون نفر در جهان به آب آشامیدنی تمیز دسترسی ندارند و حدود یک‌سوم جمعیت جهان به خدمات بهداشتی مناسب (مانند حمام تمیز) دسترسی ندارند. هرروز بیش از ۲۲۰۰ کودک به دلیل بیماری‌هایی مانند وبا، اسهال، اسهال خونی، هپاتیت A، حصبه و فلج اطفال که ناشی از کیفیت پایین آب است، جان خود را از دست می‌دهند.
۸- مسائل جهانی زیست‌محیطی
بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، مسائل جهانی زیست‌محیطی مانند آلودگی خاک، اشعه ماوراءبنفش و اُفت تنوع زیستی هرساله منجر به مرگ بیش از دوازده میلیون و شش‌صد هزار نفر در جهان می‌شود. اغلب این مسائل بیشترین تأثیر را بر مناطق کم برخوردار دارند که درزمینه‌ی مراقبت‌های بهداشتی آسیب‌پذیرتر از سایر انسان‌ها هستند.
ما برای کاهش تأثیر عوامل زیست‌محیطی مخرب نیاز داریم تا اقداماتی را هم در سطح فردی و هم در سطح جهانی انجام دهیم. استفاده از وسایل نقلیه عمومی، دوچرخه‌سواری، پیاده‌روی و... برای کاهش کربن و بازیافت یک سری وسایل، کاشت سبزی‌ها و میوه‌جات برای کاهش کربن دی‌اکسید نمونه‌ای از فعالیت‌های انسان‌ها در سطح فردی است و استفاده از انرژی‌های پاک مانند انرژی‌های خورشیدی و انرژی‌های بادی به‌جای استفاده از سوخت‌های فسیلی برای کاهش آلودگی هوا، استفاده از فناوری اکسیدایزر یا اکسیدکننده حرارتی احیاکننده (RTOs) برای کاهش آلاینده‌های صنعتی کارخانه‌ها، تشویق خودروسازان جهان به سرمایه‌گذاری در صنعت بازیافت میلیون‌ها باتری الکتریکی و قطعات قدیمی هم نمونه‌هایی از تلاش دسته‌جمعی انسان‌ها برای حفظ محیط‌زیست و افزایش کیفیت زندگی ما انسان‌ها است.
منابع
مترجم: وجیهه فهیمی تبار
www.betterup.com
www.online.regiscollege.edu
