آخرین اخبار حامیان را در اینجا دنبال کنید

قرن‌هاست که انسان‌ها در جستجوی راه‌هایی برای حفاظت از جان یکدیگر در مقابل  بیماری‌های کشنده هستند. ایمن‌سازی پیشینه‌ای طولانی دارد. از آزمایش‌ها و ریسک کردن‌ها  گرفته تا عرضه جهانی یک واکسن در بحبوحه یک پاندمیک بی‌سابقه.

تحقیقات مربوط به واکسن‌ها می‌تواند سؤالات اخلاقی چالش‌برانگیزی را به همراه داشته باشد به‌گونه‌ای که برخی از آزمایش‌های انجام‌شده برای ساخت واکسن‌ها درگذشته، امروز به لحاظ اخلاقی قابل‌پذیرش نیستند.

واکسن‌ها در مقایسه با سایر ابداعات پزشکی جان انسان‌های بیشتری را نجات داده‌اند. مروری بر کشفیات و دستاوردهای خارق‌العاده هزار سال اخیر، چگونگی تغییر زندگی انسان در اثر واکسن‌ها را نشان می‌دهد.

سده ۱۴۰۰ -۱۷۰۰

در قرن پانزدهم مردم بخش‌های مختلف جهان تلاش کردند افراد سالم را عمداً در معرض بیماری آبله قرار دهند. این روش به روش واریولاسیون(‘la variole) معروف بود. برخی منابع نشان می‌دهند که روش‌های این‌چنینی به ۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردند. شواهد مربوط به اواسط دهه ۱۵۰۰ نشان می‌دهد واریولاسیون در چین به‌صورت دمیدن انجام می‌شده است. زخم‌های آبله خشک را آسیاب می‌کردند و به‌وسیله یک لوله به سوراخ بینی می‌دمیدند.

در سال ۱۷۲۱ خانم ماری ورتلی مونتاگو (همسر سفیر انگلسـتان در قسطنطنیه) پس از مشاهده روش مایه‌کوبی آبله در ترکیه، این روش را به اروپا برد و دو فرزند دخترش را در برابر آبله مایه‌کوبی کرد.

در سال ۱۷۷۴ بنجامین جستی به پیشرفت بزرگی دست‌یافت. او در حال آزمودن فرضیه خود در رابطه با عفونت آبله گاوی متوجه شد که امکان سرایت ویروس گاوی به انسان‌ها وجود دارد، اتفاقی که می‌توانست جان انسان‌ها را از آبله حفظ کند.

 در سال ۱۷۹۶پزشک انگلیسی ادوارد جنر با توسعه این کشف، جیمز فیپس ۸ ساله را با موادی که از جراحت آبله گاوی روی دست یک خانم شیرفروش جمع شده بود، مایه‌کوبی کرد. جیمز پس از چند روز تحمل یک واکنش موضعی و داشتن احساس ناخوشی، بهبودی کامل یافت. ادوارد جنر دو ماه بعد در جولای ۱۷۹۶، برای آزمودن مقاومت جیمز، او را با ماده زخم آبله انسانی مایه‌کوبی کرد. جیمز سالم ماند و به‌عنوان نخستین فردی که در مقابل آبله واکسینه شده است، شناخته شد. واژه واکسن بعداً ابداع شد. واکسن از کلمه لاتین vacca (به معنای گاو) گرفته‌شده است.

سده ۱۸۰۰

لوئی پاستور در سال ۱۸۷۲ باوجود سکته مغزی و مرگ دو دخترش در اثر حصبه، نخستین واکسن آزمایشگاهی را ساخت. واکسن برای وبای طیور در جوجه‌ها.

در سال ۱۸۸۵ لوئی پاستور از طریق واکسیناسیون بعد از مواجهه، موفق به پیشگیری از بیماری هاری شد. این درمان جای بحث دارد. پیش‌ازاین، تلاش پاستور در تزریق عامل بیماری به انسان بی‌نتیجه مانده بود. در حال حاضر نیز تزریق عامل بیماری به انسان جدید و نامشخص است.

پاستور پزشک نبود. بااین‌وجود برای جوزف مایستر بیمار، اقدام به ۱۳ تزریق در یک دوره کرد که هر تزریق حاوی دوز قوی‌تری از ویروس هاری بود. نتیجه تزریقات موفقیت‌آمیز بود و بعدها جوزف مایستر نگهبان آرامگاه پاستور شد.

در سال ۱۸۹۴، دکتر آنا وسلز ویلیامز سویه‌ای از باکتری دیفتری را جدا کرد که در ایجاد یک آنتی‌توکسین برای این بیماری بسیار مهم است.

سده ۱۹۰۰

از سال 1918 تا 1919، پاندمی آنفولانزای اسپانیایی حدود 20 تا 50 میلیون نفر را در سراسر جهان به کام مرگ کشید. از هر 67 سرباز ایالات‌متحده، 1 نفر جان خود را از دست داد از همین رو واکسن آنفولانزا در اولویت ارتش ایالات‌متحده قرار گرفت. دانشکده پزشکی ارتش ایالات‌متحده در آزمایش‌های‌ اولیه سال 1918، اقدام به تزریق 2 میلیون دوز کرد که نتایج قطعی را به همراه نداشت.

در سال ۱۹۳۷ مکس تیلر، هیو اسمیت و یوگل هاگن، واکسن 17D را برای تب زرد یا طاعون ساختند. این واکسن در سال ۱۹۳۸ تائید شد و بیش از یک‌میلیون نفر در آن سال واکسن را دریافت کردند تیلر با ادامه فعالیت خود موفق به دریافت جایزه نوبل شد.

در سال ۱۹۳۹ باکتری شناسان پرل کندریک و گریس الدرینگ کارایی واکسن سیاه‌سرفه یا خروسک را به اثبات رساندند. دانشمندان نشان دادند که واکسیناسیون نرخ ابتلای کودکان به خروسک را از ۱۵.۱ به ازای هر ۱۰۰ نفر به ۲.۳ به ازای هر ۱۰۰ نفر کاهش می‌دهد.

در سال ۱۹۴۵ نخستین واکسن آنفولانزا برای استفاده نظامیان در ارتش مورد تائید قرار گرفت. یک سال بعد نیز برای استفاده غیرنظامیان به تائید رسید. این تحقیق توسط پزشکان توماس فرانسیس جونیور و جوناس سالک انجام شد. هردوی آن‌ها درمورد واکسن فلج اطفال به‌شدت باهم همکاری می‌کردند.

از سال ۱۹۵۲ تا ۱۹۵۵ نخستین واکسن مؤثر فلج اطفال توسط جوناس سالک ساخته و آزمایش‌های مربوط به آن آغاز شد. سال بعد سالک واکسن را روی خود و خانواده‌اش آزمود. در سال ۱۹۵۴ این آزمایش‌ها به‌صورت گسترده روی بیش از یک‌میلیون و ۳۰۰ هزار کودک انجام شد.

تا سال ۱۹۶۰ دومین نوع از واکسن فلج اطفال توسط آلبرت سابین ساخته و برای مصرف مورد تائید قرار گرفت. واکسن سابین یک ویروس زنده ضعیف شده بود. این واکسن به شکل قطره خوراکی یا با تزریق روی یک حبه قند مصرف می‌شد. واکسن فلج اطفال خوراکی (OPV) نخستین بار در اروپای شرقی و اتحادیه جماهیر شوروی تست و تولید شد. چک‌اسلواکی نخستین کشوری بود که موفق به از بین بردن فلج اطفال شد.

در سال ۱۹۶۷ سازمان بهداشت جهانی برنامه افزایش ریشه‌کنی آبله را اعلام کرد. این سازمان قصد داشت آبله را در بیش از ۳۰ کشور جهان از طریق نظارت و واکسیناسیون ریشه‌کن کند. ریشه‌کن کردن معنای گسترده‌تری نسبت به حذف بیماری در یک منطقه داشت.

برنامه سازمان بهداشت جهانی:

کاهش دائمی یک پاتوژن خاص، نتیجه تلاشی عامدانه، بدون خطر بازگشت مجدد.

آبله تقریباً در اروپای غربی، آمریکای شمالی و ژاپن از بین رفته بود. به دنبال اعلام این برنامه، یکپارچگی جهانی خارق‌العاده‌ای به وجود آمد که علیرغم در جریان بودن جنگ سرد، ایالات‌متحده و اتحادیه جماهیر شوروی نیز برای حمایت از این برنامه متعهد شدند.

چهار سال پس از کشف ویروس هپاتیت B، در سال ۱۹۶۹، دکتر باروخ بلومبرگ و ایروینگ میلمن میکروب‌شناس، همکاری خود را برای ساخت نخستین واکسن هپاتیت B با استفاده از فرم ویروس گرما دیده آغاز کردند.

از سال ۱۹۸۱ تا ۱۹۹۰ واکسن غیرفعال مشتق شده از پلاسما برای مصارف تجاری تائید و در سال ۱۹۸۶ واکسن مهندسی ژنتیکی شده (نوترکیب DNA) ساخته شد. در حال حاضر هم از این واکسن استفاده می‌شود .

در سال ۱۹۷۱ دکتر موریس هیلمن واکسن سرخک (۱۹۶۳) را با واکسن‌هایی که قبلاً برای مقابله با اوریون (۱۹۶۷) و سرخجه (۱۹۶۹) ساخته‌شده بودند، ترکیب کرده و واکسن واحد (MMR) را ساخت.

در سال ۱۹۷۴ برنامه گسترش ایمن‌سازی  (Expanded program on immunization) ایجاد شد که نخستین بیماری‌های مورد هدف برنامه (EPI) دیفتری، سرخک، فلج اطفال، کزاز و سیاه‌سرفه بودند.

 در سال ۱۹۷۸ واکسن پلی ساکاریدی که در برابر ۱۴ سویه مختلف پنومونی پنوموکوکی محافظت می‌کرد، مجوز دریافت کرد و در سال ۱۹۸۳ برای محافظت در برابر ۲۳ سویه گسترش یافت.

در سال ۱۹۸۰ مجمع جهانی بهداشت بر اساس توصیه سازمان بهداشت جهانی گواهی ریشه‌کنی آبله را صادر کرد:

جهان و همه مردم آن از بیماری آبله، ویرانگرترین بیماری فراگیری که در بسیاری از کشورها از زمان‌های قدیم به شکل اپیدمی وجود داشت، رهایی یافتند. این بیماری مرگ، کوری و بدشکلی را از خود به‌جا گذاشت.

ادامه دارد.

مترجم: وجیهه فهیمی تبار

A Brief History of Vaccination: Learn the story of these life-saving jabs, By Google Arts & Culture, in collaboration with World Health Organization(who)