پوکی استخوان یک بیماری نامرئی که باعث متخلخل، ضعیف و شکننده شدن استخوان ها میشود و تا زمانی که استخوانی شکسته نشود، هیچ نشانه یا علائم واضحی ندارد. در افراد مبتلا به پوکی استخوان سقوطی جزئی از ارتفاع، ضربه، حرکت ناگهانی، فشارهای خفیف مانند خم شدن یا بلند کردن اجسام نسبتاً سنگین و حتی سرفه کردن می تواند باعث شکستگی شود.
شکستگیهای ناشی از پوکی استخوان بیشتر در لگن، ستون فقرات، مچ دست یا قسمت بالای بازو، دیده میشود. یک استخوان شکسته منجر به شکستن استخوان دیگری میشود و به همین دلیل تشخیص و درمان به موقع بیماری بسیار مهم است.
در سن 80 سالگی از هر 3 زن یک نفر و از هر 5 مرد یک نفر دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان میشوند. احتمال بروز شکستگی استخوان در خانم ها در سن 50 سالگی 40 درصد و در آقایان 13 درصد است.
در این بیماری تراکم مواد معدنی استخوانها کاهش مییابد. ساختار میکروسکوپی استخوان تخریب میشود و مقدار و نوع پروتئین های غیرکلاژنی استخوان تغییر میکند.
تصویر زیر استخوان طبیعی را در مقابل پوکی استخوان نشان میدهد.
علائم پوکی استخوان
پوکی استخوان به خودی خود بدون درد است، ولی شکستگیهای ناشی از آن میتواند عوارض جدی را به همراه داشته باشد.
- هنگامی که پوکی استخوان بر استخوان های ستون فقرات تأثیر میگذارد، اغلب منجر به درد، کاهش قد و حالت خمیده میشود.
- درد و محدودیت تحرک منجر به از دست دادن کیفیت زندگی، وابستگی به مراقبین، ناتوانی در انجام وظایف و فعالیت های روزانه و احساس انزوا یا افسردگی میشود.
- ناتوانی ناشی از پوکی استخوان با ناتوانی ناشی از بسیاری از بیماریهای رایج قابل مقایسه است. در افرادی که مشغول کار هستند، شکستگی منجر به از دست دادن تعداد قابل توجهی از روزهای کاری میشود. در برخی از مشاغل ممکن است ادامه کار برای بسیاری از افراد دشوار شود.
- 33 درصد از بیماران با شکستگی لگن تا یکسال پس از شکستگی کاملاً وابسته هستند و حداکثر 24-20درصد از بیماران در سال اول پس از شکستگی میمیرند.
- یک شکستگی خطر شکستگی های بیشتر را به همراه دارد که منجر به آبشاری از شکستگی های جدید، درد مارپیچی و ناتوانی میشود.
عوامل خطر پوکی استخوان
- افزایش سن ( افراد بالای 60 سال به علت استخوان های نازکتر و ضعیفتری که دارند نسبت به جوانان بیشتر در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند. با این حال احتمال ابتلا به پوکی استخوان در سنین پایینتر نیز وجود دارد.
- جنسیت (زنان، بافت استخوانی کمتری دارند و به دلیل تغییرات ناشی از یائسگی تحلیل بافت استخوانی در آن ها سریعتر اتفاق می افتد به همین دلیل است که همه زنان باید در سنین پایینتر به سلامت استخوان خود توجه ویژه ای داشته باشند).
- جثه (افراد با جثه کوچک و لاغر احتمال بروز پوکی استخوان بیشتر است. اضافه وزن به دلیل مصرف مواد غذایی و یا اثر هورمون لپتین اثر حفاظتی در برابر پوکی استخوان دارد).
- مصرف طولانی مدت گلوکوکورتیکوئیدها (استروئیدها)، برخی از داروهای ضد تشنج، هورمون های تیروئیدی، داروهای ضدافسردگی، لیتیم، داروهای ضد انعقاد مانند هپارین و وارفارین.
- نژاد( احتمال بروز پوکی استخوان در زنان سفیدپوست قفقازی و آسیایی در مقایسه با زنان آمریکایی آفریقایی تبار و مردان و زنان سیاه پوست بیشتر است).
- سابقه فامیلی با شکستگی یا پوکی استخوان (احتمال شکستگی تا حدودی با ارث مربوط می شود. حداقل 30 ژن با ایجاد پوکی استخوان در ارتباط است. در افرادی که قبلا دچار شکستگی شدند در مقایسه با افراد هم سن و هم نژاد احتمال بروز شکستگی حداقل دوبرابر بیشتر است).
- یائسگی زودرس و کاهش هورمون استروژن.
- مصرف کم کلسیم و دوری از نور خورشید.
- بی اشتهایی عصبی و ترس از اضافه وزن.
- مصرف بیش از حد نوشابه (کافئین موجود در نوشابه با جذب کلسیم تداخل میکند و اثر مدر آن موجب از دست رفتن مواد معدنی استخوان میشود از طرفی اسیدفسفریک آنها می تواند با تغییر در تعادل اسیدخون بافت استخوانی را به مرور زمان از بین ببرد).
- کمبود وزن (شاخص توده بدنی زیر 19).
- سبک زندگی کم تحرک (فعالیت بدنی کم).
- بیماری ها ( آرتریت روماتوئید، پرکاری تیروئید، دیابت، سرطان سینه یا پروستات، یا برخی بیماری های گوارشی، نارسایی کلیه، اختلالات خونی مرتبط با پوکی استخوان، پارکینسون، افسردگی و...).
- سیگار کشیدن یا نوشیدن زیاد الکل.
تشخیص پوکی استخوان
ارزیابی سلامت استخوان معمولاً شامل ارزیابی خطر شکستگی )مانند FRAX) برای تعیین اینکه آیا شما فاکتورهای خطر را دارید یا خیر.
بر اساس سن یا سطح خطر، پزشک برای تشخیص سلامتی استخوان تصمیم به انجام آزمایش تراکم مواد معدنی استخوان (BMD) میگیرد.
برای تعیین BMD، متداول ترین روش توصیه شده( DXA به معنای جذب انرژی دوگانه اشعه ایکس) است. این اسکن به سرعت و به صورت غیرتهاجمی و با اشعه کمی میتواند تراکم استخوان در لگن و ستون فقرات را اندازه گیری کند. نتایج تراکم مواد معدنی استخوان BMD میزان احتمال شکستگی استخوان و پاسخ فرد به درمان را تعیین میکند.
چه کسانی باید آزمایش تراکم استخوان انجام بدهند؟
زنان مصرف کننده استروژن
افراد با سن بالای 65 سال بدون در نظر گرفتن عوامل خطر
سن قبل از یائسگی و در صورت وجود حداقل یک عامل خطر پوکی استخوان مانند سابقه خانوادگی
وجود ناهنجاری مهره ای
افراد با مصرف پردنیزولون
یائسگی زودرس
ابتلا به دیابت نوع 1، بیماری کبد و کلیه و تیروئید
درمان پوکی استخوان
برای بیماران در معرض خطر بالای شکستگی، درمان های دارویی برای کاهش خطر شکستگی استخوان ها مورد نیاز است.
امروزه طیف گستردهتری از گزینههای درمان پوکی استخوان نسبت به گذشته وجود دارد. نوع درمانی که برای شما تجویز میشود به مشخصات ریسک خطر فردی شما بستگی دارد.
نتایج نشان میدهند که درمانها خطر شکستگی لگن را تا 40 درصد، شکستگی مهرهها را تا 30 تا 70 درصد کاهش میدهند و با برخی داروها، خطر شکستگیهای غیر مهرهای تا 30 تا 40 درصد کاهش مییابد.
ممکن است پزشک برای اطمینان از دریافت کافی این مواد مغذی، مکمل های کلسیم و ویتامین D را هم تجویز کند.
انجام تمرینات تحمل وزن و ورزش های تقویت کننده عضلات هم در حفظ استخوان، افزایش قدرت عضلانی و بهبود تعادل، کمک کننده هستند. لازم است بدانیم که ایمن سازی محیط خانه نیز می تواند خطر سقوط را کاهش دهد.
نکاتی که باید به خاطر بسپارید
- افراد مبتلا به پوکی استخوان (و در واقع هر فردی در هر سنی) باید علاوه بر درمان دارویی برای محافظت موثر در برابر شکستگی، نکات ذیل را هم مدنظرقرار دهند.
- از سیگار کشیدن و مصرف بیش از حد الکل خودداری کنید.
- از مغذی بودن رژیم غذایی اطمینان حاصل کنید. رژیم غذایی متعادل شامل کلسیم و پروتئین کافی است.
- فعالیت بدنی به مدت 30 تا 40 دقیقه، سه تا چهار بار در هفته، با تمرینات تحمل وزن و مقاومتی تمرین کنید.
- زمان بیشتری را در خارج از منزل بگذرانید تا مطمئن شوید که ویتامین D کافی دریافت میکنید یا در صورت نیاز از مکمل ها استفاده کنید.
