زوال عقل یا دمانس اصطلاحی که به کاهش توانایی شناختی در انجام فعالیتهای روزانه زندگی اشاره دارد. آلزایمر شایعترین نوع زوال عقل است که حدود ۵۰ میلیون نفر از مردم جهان را درگیر کرده است. این بیماری بهندرت قبل از ۶۰ سالگی شروع میشود و میزان بروز آن از این سن به بعد بهطور یکنواخت افزایش پیدا میکند؛ بهطوریکه حداقل دوسوم موارد زوال عقل در افراد ۶۵ سال به بالا دیده میشود.
علت اصلی این بیماری هنوز ناشناخته است اما ویژگی اصلی آن افزایش رسوبات پروتئینی به نام پلاکهای آمیلوئید بین سلولهای مغزی بیماران آلزایمری است. این پلاکها علاوه بر اختلال در ارتباط بین سلولهای عصبی، باعث تخریب سلولهای اطراف خود نیز میشوند. این بیماری مخرب عصبی با شروعی آرام با اختلال پیشرونده در عملکردهای رفتاری و شناختی فرد مثل حافظه، زبان، توجه، استدلال و قضاوت همراه است. در سالهای اخیر دانش ما نسبت به شناخت بیماری آلزایمر افزایشیافته است، بااینوجود برای آشنایی بیشتر با این بیماری همچنان نیاز به انجام پژوهشهای گستردهتری است.
عوامل بروز آلزایمر
عوامل متعددی وجود دارد که میتواند احتمال بروز بیماری آلزایمر را افزایش دهد. وراثت، میانگین سنی، جنسیت، نحوه زندگی و هورمون درمانی از مهمترین علل بروز آلزایمر هستند. بر این اساس، آلزایمر در دو نوع زودرس و دیررس طبقهبندی میشود.
انواع آلزایمر
شروع زودرس: این نوع از بیماری در سن ۳۰ تا ۶۵ سالگی رخ میدهد. شیوع این بیماری ۱۰-۵ درصد است و بهعنوان آلزایمر خانوادگی شناخته میشود که با جهشهای ژنتیکی ازجمله جهش در کروموزوم ۲۱ (پروتئین پیش ساز آمیلوئید)، جهش در کروموزوم ۱۴ (پروتئین پرسنیلین ۱)، جهش در کروموزوم ۲ (پروتئین پرسنیلین ۲) در ارتباط است.
شروع دیررس: این نوع از بیماری در سن بالاتر از ۶۵ سالگی اتفاق میافتد و شایعتر است. علل رایج این نوع عبارتاند از: افزایش سن، ضربه به سر، افسردگی، بیماریهای قلبی عروقی و عروق مغزی، سیگار، سابقه خانوادگی زوال عقل، افزایش سطح هموسیستئین، جهش در کروموزوم ۱۹.
دارا بودن خویشاوند درجهیک مبتلابه آلزایمر خطر ابتلا را بین ۱۰ تا ۳۰ درصد افزایش میدهد. احتمال ابتلا به آلزایمر در خانوادههایی با تعداد دو یا بیشتر فرزند مبتلابه آلزایمر در مقایسه با جمعیت عمومی ۳ برابر بیشتر است.
مراحل آلزایمر
بیماری آلزایمر باگذشت زمان شدیدتر میشود. علائم آلزایمر را میتوان بسته بهشدت و میزان اختلال شناختی به سه مرحله خفیف، متوسط و مرحله شدید یا زوال عقل تقسیمبندی کرد.
رایجترین علائم مرحله اول، از دست دادن حافظه کوتاهمدت همراه با کاهش نسبی حافظه بلندمدت است که میتواند در اکثر بیماران بدون علامت دیده شود. به دنبال اختلال در حافظه کوتاهمدت، اختلال در حل مسئله، قضاوت، عملکرد اجرایی، بیانگیزگی و بینظمی اتفاق میافتد. در مراحل اولیه میزان اختلال در عملکرد اجرایی متغیر است و به دنبال آن اختلال تکلم و مهارتهای بینایی رخ میدهد. علائم عصبی روانپزشکی مثل بیتفاوتی، گوشهگیری اجتماعی، بازداری، بیقراری، روانپریشی و سرگردانی، شایعترین علائم مراحل میانی تا پایانی آلزایمر هستند. اختلال بویایی، اختلال خواب، مشکل در انجام وظایف حرکتی آموختهشده و نهایتاً پارکینسون در اواخر بیماری رخ میدهد این علائم باعث میشود تا شخص بیمار به مراقبتهای بیشتری نیاز پیدا کند.
راه های تشخیص آلزایمر
تشخیص آلزایمر اصولاً بر اساس علائم بالینی و تکنیکهای تصویربرداری مثل MRI، SPECT یا PET (تشخیص آمیلوئید) است که ممکن است در اوایل بیماری طبیعی باشند. نتایج تصویری همراه با سایر اطلاعات تشخیصی مثل آنالیز CSF ارزیابی میشوند. در تشخیص بیماری آلزایمر در مراحل اولیه و پیش از علائم، به بیومارکرهای قابلاندازهگیری در CSF نیاز است. غلظت این مواد در CSF تغییرات نوروپاتولوژیک در مغز را منعکس میکند که ارزش بالینی زیادی دارد.
درمان آلزایمر
در حال حاضر، درمان دارویی خاصی برای توقف روند یا عود آلزایمر وجود ندارد ولی داروهایی وجود دارند که بتوانند پیشرفت بیماری آلزایمر را به تأخیر بیندازند و از شدت علائم آن بکاهند.
علاوه بر مصرف داروها، تأثیر افزایش مصرف استروژن در زنان، افزایش مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، فعالیت در اوقات فراغت مثل خواندن و نواختن آلات موسیقی، رژیم غذایی سالم، انجام ورزش منظم هوازی، فعال نگهداشتن ذهن بهوسیله مطالعه و انجام کارهای فکری مانند حل جدول و معما در تمام عمر و بهویژه دوران کهنسالی در کاهش خطر ابتلا به آلزایمر شناختهشده است.
در مبتلایان به آلزایمر، استفاده از خاطره درمانی، رواندرمانی حمایتی، تأیید درمانی، شنیدن موسیقی ملایم و ماساژ بدن میتواند در کاهش و کنترل رفتارهای هیجانزده و فعالیتهای خشونتآمیز نقش مؤثری داشته باشند.
ترجمه شده توسط حامیان سلامت کاشان
