مقدّمه:
دستیابی به کمال سلامت در جامعه بهتنهایی از عهده یک وزارتخانه مثل وزارت بهداشت برنمیآید؛ در بهترین حالت، بیستوپنج درصد تحقّق کامل سلامت به دست وزارت بهداشت است و مابقی آن (هفتادوپنج درصد) با مشارکت جامعه و همکاری بین بخشی محقّق میشود و در اینجا نقش تعیینکنندههای اجتماعی سلامت مثل آموزش و اقتصاد و فرهنگ، بسیار اهمیت مییابد.
از طرف دیگر و با عنایت به تغییر الگوی بیماریها در جامعه کنونی، لزوم توجّه به مقولهای به نام ارتقای فرهنگ سلامت و پیشگیری از بیماریها اهمیت ویژهای یافته است.
نحوه رفتار ویروس کرونا و تجربیات مقابله آن در سطح فردی و اجتماعی نیز مثال حاضری برای تأکید بر مطلب فوق است.
هرچند که در قرن جدید (قرن ۲۱ میلادی و ۱۵ شمسی) اپیدمی آرام ولی ویرانگر بیماریهای غیر واگیری مثل دیابت و سایر بیماریهای غدد درونریز مانند تیروئید و ...، سرطانها، بیماریهای قلبی عروقی مغزی، حوادث و سوانح، اعم از ترافیکی و غیر ترافیکی، بیماریهای مرتبط با سلامت روان، بیماریهای ژنتیکی و ... بصورت بسیار هشداردهنده در حال افزایش، بروز و شیوع در جامعه هستند اما بیماریهای واگیری مثل کرونا و آبله میمونی و کمی دورتر سارس و مرس و آنفولانزا و ... نیز تهدیدکننده حیات بشری هستند و همه این مثالها نشان میدهند که مقابله با بیماریها در شرایط حاضر فقط با ایجاد بیمارستان و افزایش تعداد پزشک و کادر سلامت محقّق نمیشود و باید طرحی نو درانداخت و چشمها را شست و جور دیگر دید.
آنچیزی که سنگ بنای مبارزه با بیماری در جامعه است و ازنظر اقتصادی برای افراد جامعه در مدیریت کلان سلامت، حائز اهمیت است پرداختن به مقولهی پیشگیری از بیماریهاست.
پیشگیری به معنای جلوگیری از ایجاد بیماریها و یا کند کردن سیر آن در صورت وقوع بیماری است.
پیشگیری در پنج سطح بهشرح زیر قابل انجام است:
۱- سطح مقدّماتی و ۲- سطح اوّل قبل از وقوع بیماری انجام میشوند؛ در سطح مقدّماتی با اقداماتی مثل افزایش فرهنگ سلامت و ایجاد توانمندی در افراد از طریق آموزشهای مربوطه، احتمال بروز بیماری را کاهش میدهند. در پیشگیری سطح اول با اقداماتی مثل واکسیناسیون و افزایش توان مقابله بدن با بیماری و کاهش مواجهه با عوامل خطر بیماری، بروز بیماری کاهش مییابد.
۳- در سطح دوم پیشگیری با انجام غربالگری و تشخیص زودرس بیماری در افرادی که بهظاهر سالم هستند اما هنوز علائم بیماری در آنها ظاهرنشده است و نیز درمان بموقع آنان میتوان پیشرفت بیماری را کند کرد و از عوارض آینده آن پیشگیری کرد.
۴- در پیشگیری سطح سوم با انجام اقداماتی مثل توانبخشی در افرادی که بیماری در آنان رخداده و عوارض بهجا گذاشته است، امکان بازگشت آنها به جامعه میسّر میشود (کاشانهی مهر نمونهای از انجام موفق این سطح پیشگیری است).
۵- در پیشگیری سطح چهارم، تأکید بر کاهش اقدامات تشخیصی و درمانی اضافی در راستای کاستن از هزینههای مالی و غیرمالی زائد می باشد.
همانطور که دیده میشود در همه سطوح پیشگیری، نقش افزایش فرهنگ عمومی سلامت مشهود است و نیز اهمیت پیشگیری از بیماری بخوبی دیده میشود.
در مثال بیماری کرونا اگر در منطقهای مثل کاشان، در بهترین حالت ممکن، چندین بیمارستان دیگر هم اضافه میشد، بازهم بدون انجام اقدامات پیشگیرانهای مثل آموزشهای عمومی، تشخیص و غربالگری بموقع و نیز سایر اقدامات پیشگیرانه و نهایتاً واکسن، بهتنهایی موفقیتی حاصل نمی شد.
"فلسفه ایجاد مرکز طب پیشگیری و ارتقای سلامت":
موسسه حامیان سلامت، متشکّل از جمعی از معتمدین و خبرگان امور اجتماعی در منطقه کاشان، که اولین بار در قالب تکریم مدافعان سلامت در بیماری کرونا اقدامات بسیار بموقع و حائز اهمیتی انجام دادند، با تداوم برنامهها و فعالیتهایی مثل جذب کمکهای مردمی و تأمین تجهیزات پزشکی برای امور تشخیص و درمان، نقش زیادی در ارتقای ناوگان سلامت منطقه داشتند، در حال حاضر نیز با ژرفنگری و بهعنوان بخش مؤثری از جامعه با درک صحیح مفهوم مشارکت جامعه در ارتقای سلامت و باهدف گیری ارتقای فرهنگ عمومی سلامت در راستای پیشگیری از بیماریها به دنبال ایجاد 'مرکز طب پیشگیری و ارتقای سلامت' هستند.
جالب است که تعریف پزشکی در ایران قدیم (در کتاب ''هدایت المتعلّمین فی الطب'' یا به زبان امروزی ''درسنامه دانشجویان پزشکی'') بدین شکل بوده است:
بجشکی (پزشکی) پیشهای بُوَد که تندرستی آدمیان نگاه دارد و چون رفته بُوَد باز آرد به علم و عمل.
و در آن زمان پزشکان در ازای سالم بودن مردم منطقه تحت پوششان حقوق دریافت میکردهاند (همان طرح پزشک خانواده امروز!) و در صورت بیمار شدن فرد، حقوق پزشک تا زمان بهبودی وی، معلّق میشده است! یعنی درآمد پزشکان، مشروط بر سالم بودن مردم حاصل می شده است!
<مرکز طب پیشگیری و ارتقای سلامت> با نگاه فوق و با نوآوری در نحوه ارائه خدمات مبتنی بر تکریم مردم و تکریم بیماران و نیز تکریم کادر سلامت، با دیدگاه افزایش فرهنگ سلامت و با پشتوانه اجتماعی مؤسسان آنکه همگی صاحبتجربه و خرد در ارائه خدمات به جامعه هستند به زبان ساده در پی نیل به اهداف زیر هست:
۱. ارتقای فرهنگ عمومی سلامت در جامعه و تعمیق نگاه تقدّم پیشگیری بهمنظور ارتقای سطح سلامت جامعه.
۲. انجام فعالیتهای پیشگیری از بیماریها در سطوح پنجگانه در حد امکان و با اولویت پیشگیری سطح مقدماتی، سطح اوّل و سطح دوم.
۳. تعامل مثبت و سازنده با مراکز ارائه خدمت در حوزه مرکز بهداشت شهرستان و اداره بهزیستی در جهت افزایش همپوشانی در ارائه خدمات پیشگیری و پر کردن حلقههای نیاز به مشارکت جامعه.
۴. ایجاد یک مرکز نوآور در ارائه خدمات پیشگیری با نگاه فرا منطقهای بهمنظور پوشش کلیه شهرستانهای تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی کاشان.
۵. ارائه یک نمونه موفق از مشارکت هدفمند جامعه در امر سلامت با نگاه تعاملی و دستگاههای ارائهدهنده خدمت.
۶. توجه ویژه به تعیینکنندههای اجتماعی سلامت (هفتادوپنج درصد سلامت جامعه را به عهده دارد).
۷. ایجاد و تداوم فرهنگ تکریم بیمار و جامعه و نیز تکریم کادر سلامت در ارائه خدمات در محیطی مفرح و بانشاط و با اولویت معماری سنتی اصیل.
دکترسید علیرضا مروجی
(متخصص طب پیشگیری و پزشکی اجتماعی)
نظرات شما
سلام و ادب؛ جناب آقای دکتر مروجی عزیز؛ چه طی طریق هوشمندانه ای؛ از راه طی شده و از ثمره تجربیات مدیریت بحران در ایام پر فراز و نشیب کرونا ؛ انتخاب خاستگاهی مقدس و ریشه دار؛ چون حامیان سلامت و همراهی با عزیزانی دغدغه مند و شناخته شده در منطقه دارالمومنین کاشان بسیار زیبنده و نشان هوشمندی شماست؛ تسری بخشی آن به یک الگوی موفق منطقه ای و کشوری را انتظار داریم؛ تلاشتان ماجور