مقدم بودن پیشگیری بر درمان شعار سازمان بهداشت جهانی است. پیشگیری نسبت به درمان، هزینه انسانی، زمانی و اقتصادی به مراتب کمتری دارد. بر اساس همین اصل، نظام سلامت سعی دارد تا در سالیان اخیر با دایر کردن کلینیک های پیشگیری، علاج واقعه را پیش از وقوع بکند. کاشان از معدود شهرستانهایی خواهد بود که در آینده نزدیک در کنار سایر مراکز استان ها صاحب کلینیک پیشگیری می شود. حال مسئله این است که کلینیک پیشگیری دقیقاً چیست و چه کارکردی دارد؟
کلینیک پیشگیری؛ آموزش و غربالگری
مؤسسات پیشگیری در سطح جهان با هدف آموزش به مردم، برای تغییر سبک زندگیهای بیماریزا تأسیس میشوند. همینطور وقتی در جوامع مختلف، افراد بسیاری به علت بیماریهای ارثی یا خانوادگی بستری شدند، الزام به وجود آوردن کلینیک پیشگیری در بیمارستانها برای آموزش و غربالگری خانواده بیماران مطرح شد. از دیگر اهداف کلینیک پیشگیری، آموزش و کنترل عوارض بیماریها به افراد است.
کلینیک چه خدماتی را به چه کسانی ارائه میکند؟
دکتر مجید رضازاده؛ معاونت بهزیستی کل کشور در مصاحبه با حامی میگوید: «کلینیکهای پیشگیری با غربالگری و مصاحبه، افراد را از خطر بیماری آگاه میکنند و با پیگیری و کنترل وضعیت سلامت آنان در قالب آموزش، مشاوره و درمان زودرس، سعی میکنند از خود آن بیماری یا بسیاری از عوارضش جلوگیری به عمل آورند. همینطور بخشی از وظیفه این مراکز، پیگیری سلامتی بیماران بعد از درمان، به منظور جلوگیری از شروع مجدد بیماری است.
به صورت کلی همه مردم، گروه هدف کلینیکهای پیشگیری هستند. وقتی از همه مردم صحبت میکنیم یعنی گروههایی با سنین، جنسیت و بیماریهای مختلف؛ اما در این بین اولویتهایی وجود دارد.
اولویت اول، کسانی هستند که هیچ بیماریای ندارند یا در معرض بیماری هستند؛ اما باخبر نیستند. این مشکلات جسمی و بیماریهای نهفته، از طریق پایش و چکاپ مشخص میشود.
اولویت دوم کسانی هستند که بیمار شدند؛ اما هنوز دچار عوارض نشده و کلینیک پیشگیری از بروز عوارض آن بیماری تا حد امکان جلوگیری میکند.
اولویت سوم کسانی هستند که متأسفانه هم بیمار شدهاند و هم عوارض بیماریشان بروز پیدا کرده است؛ اما با کمک کلینیک پیشگیری از شدت یافتن آن عوارض جلوگیری خواهد شد. برای مثال بیماریهای نهفتهای در کودکان وجود دارد که اگر در همان سن پایین به آن توجه نشود، در بزرگسالی خسارتهای جبرانناپذیری به وجود میآورد.
یکی از آن بیماریها تنبلی چشم است. تنبلی چشم کودک را نه خانوادهاش متوجه میشوند و نه خودش. کلینیک پیشگیری میتواند با آموزش و اقدامهای مراقبتی از آسیبهای جدی به چشم او جلوگیری کند و اگر این اتفاق نیفتد، ممکن است کودک دچار نابینایی یک طرفه شود.
همین طور اگر برای شنوایی کودکان مشکلی وجود داشته باشد، با مراجعه به کلینیک میتوان آن را تشخیص داد و با برنامهریزی و درمان آن، مشکل را برطرف کرد. اما در غیر اینصورت ممکن است کودک هیچ وقت شنوایی سالمی نداشته باشد و در تکلم هم مشکل پیدا کند.
در سنین بالاتر هم بر اساس یک سری پروتکلها و الگوریتمها، شناسایی افراد مستعد بیماری انجام میگیرد. برای مثال افرادی که دیابت یا فشارخون و یا احتمال سکته دارند، در غربالگری شناسایی میشوند و از آنجا که دیابت میتواند ارثی باشد، خانواده وی نیز مورد بررسی قرار میگیرند.
برای اعضای خانواده نیز برنامهریزی میشود که بیماری با حداقل عوارض ممکن و در دورترین زمان ممکن روی دهد.
برای سالمندان نیز تمهیداتی اندیشیده میشود تا دچار آلزایمر یا عفونتهای کلیوی و... نشوند و حتی اگر شدند، با حداقل آسیب و عوارض باشد».
کلانشهرها کلینیک دارند، شهرستانها نه!
به طور معمول کلینیک پیشگیری در مراکز استانها وجود دارد؛ اما در شهرستانها نه. اقبال مردم به کلینیکهای پیشگیری، نیازمند فرهنگسازی و تبلیغات دولتی است. متأسفانه چون استقبالی از سوی مردم وجود ندارد، کلینیکهای پیشگیری کمی در کشور تأسیس شدهاند.
چون فرهنگ پیشگیری هنوز در بین مردم ما جایگاهی ندارد، کلینیکهای پیشگیری همه خدمات را در ایران به طور کامل و دقیق به مردم ارائه نمیدهند. یعنی آن خدمات خواهانی ندارد که به مردم ارائه شود.
بیشترین کلینیکهای پیشگیری در ارتباط با چاقی و مسائل سلامت جنسی یا در حوزه تخصصی شخص یا اشخاص خاصی تأسیس میشوند و شاید بتوان گفت کلینک پیشگیری جامعی در ایران وجود ندارد.
بیمهها شروع کردهاند؛ اما ایدهآل نیستند
پیشگیری هزینههایی دارد؛ ولی هزینهها و سختی پیشگیری، به هیچ وجه قابل مقایسه با مرحله درمان پس از ابتلا نیست. متأسفانه! قبلتر بیمهها حاضر به پرداخت هزینههای طب پیشگیری نبودند و پزشک طب پیشگیری را مثل پزشک عمومی به حساب میآوردند. البته این کار به ضرر خودشان بود؛ چون هزینه پیشگیری برای کسی که قرار است بیمار شود، به شدت کمتر از هزینه درمان آن شخص است، اما مدیران ادارههای بیمه این مهم را نمیپذیرفتند. هماکنون بیمه بخشی از هزینه خدمات پیشگیری را میپردازد؛ اما بیمهها باید بیش از این به طب پیشگیری توجه کنند.
پیشگیری دیده نمیشود
با ابراز تأسف باید گفت کار و خدمتی که کلینیکهای پیشگیری به جامعه میکنند، دیده نمیشود. پیشگیری یعنی جلوگیری از افتادن اتفاق و چیزی که رخنداده چندان قابل اندازهگیری نیست. در سوی دیگر ماجرا، نهادهای درمانی میتوانند به راحتی آمار ذکر کنند و به دست مردم یا نهادها مورد تشویق قرار گیرند. عدم وجود آمار در ارتباط با پیشگیری، از توجه کردن مسئولان و اختصاص دادن بودجه به این مسئله جلوگیری میکند.
کلینیک پیشگیری در کاشان
تأسیس کلینیک پیشگیری در کاشان نیز در دست بررسی و اقدام است. قرار است این کلینیک خدمات مهمی را در راستای پیشگیری از امراض به اهالی کاشان و مردم شهرها و روستاهای اطراف ارائه دهد.
دکتر ناصر تحقیقی؛ از پزشکان کاشانی و عضو تشکل حامیان سلامت در مصاحبه با حامی متذکر میشود: «غربالگری و آموزش دو مقوله اساسی در پیشگیری است. تشخیص بهموقع بیماری، درمان را تسریع میکند و آموزش به موقع، از انسان در برابر ابتلا به بیماری مراقبت میکند. امروزه در کشورهای با سطح بهداشت و درمان بالا، وقتی بیمار با یک کسالت ارثی یا ژنتیکی مراجعه میکند، علاوه بر درمان، آموزش و پیگیری مستمر سلامتی او، اقوام و نزدیکان مستعد وی نیز فراخوانده میشوند تا غربالگری شده و تحت آموزش هدفمند قرار گیرند. چه بسا با تشخیص یک بیماری در مراحل اولیه و درمان آن، تا حد زیادی از عوارض ناگوار و تحمیل هزینههای کمرشکن بعدی جلوگیری شود.
با این مقدمه، تأسیس کلینیک یا مرکز طب پیشگیری در دستور کار مؤسسه حامیان سلامت کاشان قرار گرفت تا یکی از اهداف اصلی حامیان سلامت محقق شود.
دو هدف عمده درکلینیک پیشگیری دنبال خواهد شد:
1- تمرکز بر موارد اولویتدار پزشکی منطقه کاشان مثل درمان سرطان پستان، بیماران خاص، سایر بدخیمیها، ناهنجاریهای مادرزاد و...
2- ارائه الگوی عملی اخلاقمداری و انسانمحوری در برخورد با بیمار.
خدمات این کلنیک، خدمات پیشگیری و غربالگری بعضی از بیماریهایی خواهد بود که عدم توجه کافی به این بیماریها، هم موجب سختی درمان و افزایش هزینهها میشود و هم رنج بیمار را اضافه نموده و اختلال در زندگی بیمار و اطرافیان او را بیشتر میکند.
این کلنیک با چه هزینهای اداره خواهد شد؟
بخشی از هزینه خدمات از طرف خیرین بزرگوار و بخشی از طرف خود بیمارانی که تمکن مالی دارند تأمین خواهد شد. ناگفته نماند راهکارهای دیگری هم در حال بررسی است تا هدف اصلی مؤسسه که پیشگیری است، محقق شود.
در جایابی کلینیک طب پیشگیری کاشان به تمرکززدایی از مراکز درمانی و بهداشتی در مرکز شهر و همینطور توزیع عادلانه خدمات اجتماعی توجه شده است. به همین دلیل مکان احداث این مرکز در حسنآباد خواهد بود.
سازوکار این کلینیک، با مجوزهای صادرشده از طرف معاونت دانشگاه علوم پزشکی مشخص میشود و راهاندازی کامل آن با طی مراحل قانونی و فراهم شدن امکانات اولیه در اسرع وقت انجام خواهد شد.
